فرزندآوری و والد شدن یکی از پراحساس ترین و لذت بخش‌ترین وقایع زندگی است که مطابق با تمایل فطری انسانی و بقای انسانها است. فرزندان موهبتی الهی و به تعبیر آیات و روایات مایه نور، ثواب و رحمت و غفران الهی هستند. در فرهنگ غنی ما نیز به باروری و فرزندآوری به عنوان نماد رشد، برکت و آینده‌ی پرنشاط بها داده شده است. متاسفانه در سال‌های اخیر عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به همراه برخی نگرانی‌ها و باور‌های غلط در میان بانوان و خانواده‌ها باعث کاهش تمایل به بارداری و فرزندآوری شده است به گونه ای که نرخ باروری کل در سطح جهان به نصف تقلیل یافته است و از 5 کودک به ازای یک زن به 2.3 کودک رسیده است. در ایران این میزان در سال 1395 به 1.6 رسید.
بر اساس مطالعات جمعیت شناسی پیش بینی می‌شود در صورت ادامه این روند، رشد جمعیت در سال های 1420- 1415منفی شده و به صفر برسد و به‌تدریج ساختار جمعیت به سمت سالخوردگی خواهد رفت.
یکی از اصلی‌ترین نسخه‌هایی که برای بهبود و ارتقای کیفیت زندگی کنونی، آینده مطلوب و افزایش نرخ باروری مطرح شده، سبک زندگی سالم است. رویکرد کل نگر و سلامت محور طب سنتی ایرانی در کنار طب رایج می‌تواند راهکارهای کاربردی و مفیدی برای انعقاد نطفه مطلوب، سلامت بارداری و تولد نوزاد ارائه دهد.
الف- راهکارهای عمومی سلامتی برای باروری
برای زوجینی که قصد بارداری دارند، رعایت آموزه‌های طب ایرانی در شش زمینه‌ی سبک زندگی سالم پیش از اقدام به بارداری می‌تواند نویدبخش سلامت بارداری و فرزندان باشد:
- هوا:
از استنشاق هوای آلوده، دارای گرد و غبار و دود سیگار به شدت بپرهیزید. از مصرف سیگار و قلیان دوری کنید.
- ورزش:
ورزش حافظ سلامتی و افزایش دهنده حرارت طبیعی است. ورزش متعادل باعث نشاط می شود.
ورزش روزانه را تا حد گرم شدن بدن، سرخی رنگ رخسار، افزایش تعداد تنفس و ضربان قلب انجام دهید و از ادامه ورزش تاحدی که موجب تعریق شدید، خستگی و ضعف شود؛ خودداری کنید.
- خواب:
شبها زودتر به رختخواب بروید. بهترین زمان خواب از ساعت 10 شب تا اذان صبح است. از خواب روزانه به ویژه اگر مزاج سردی دارید، بپرهیزید و اگر عادت به خواب روز دارید به تدریج آن را کم کنید.
- پاکسازی بدن:
یکی از راه‌های مناسب دفع مواد زاید از بدن، اجابت مزاج مناسب و راحت است. سعی کنید تدابیری به کار ببرید که یبوست نداشته باشید. پیاده‌روی منظم روزانه، عادت به اجابت مزاج بعد از صرف صبحانه و مصرف ملیناتی مانند گلابی و انجیر تازه یا خیسانده و حتی خاکشیر (1-2 قاشق غذاخوری در آب گرم ناشتا) به حل این مشکل کمک می‌کند.
- حالات روحی و روانی:
با توکل بر خدا از اموری که باعث ایجاد استرس، عصبانیت، ترس، غم و اندوه در شما و همسرتان می گردد، دوری کنید.
- خوردن و آشامیدن:
رعایت نکات مربوط به خوردن و آشامیدن از مهمترین قسمت‌های تدابیر حفظ سلامتی است، در رعایت آنها کوشا باشید:
- تا زمانی که کاملا گرسنه نشده‌اید، غذا نخورید و قبل از سیری کامل دست از غذا خوردن بکشید.
- سعی کنید وعده های غذایی را در ساعات مشخص و منظم میل کنید.
- با احساس گرسنگی، غذا خوردن را بیش از 30 دقیقه به تاخیر نیندازید.
- بعد از تناول غذا چند قدم راه بروید تا غذا در پایین معده قرار گیرد. سپس یکجا قرار گیرید یا دراز بکشید تا غذا هضم گردد.
- غذا در اوایل شب صرف شود تا موقع خوابیدن حدود 2 - 3 ساعت فاصله باشد.
- از خوردن غذاهای آماده، فست فود، چیپس و پفک، کنسروها و غذاهای دارای مواد نگهدارنده و مواد غذایی فریزری بپرهیزید.
- از زیاده روی در خوردن غذاهای غلیظ مانند ماکارونی، سیب زمینی، الویه پر‌سس، سالاد ماکارونی و آش رشته خودداری کنید. در صورتی که مجبور به استفاده از ماکارونی و رشته هستید با مقداری نعنا یا آویشن پخته و استفاده کنید.
- بجز انار و سیب و به که خوردن مقدار کم آنها پس از غذا توصیه می‌شود، از خوردن میوه همراه با غذا بپرهیزید. بهتر است میوه را حدود یک ساعت قبل از غذا میل کنید.
- چند نوع غذای متنوع و رنگارنگ در یک وعده مصرف نکنید. خوردن هم‌زمان ماهی با تخم مرغ، قارچ با ماکارونی، الویه با ماکارونی می‌تواند اختلال هاضمه ایجاد کند.
- ماست و دوغ را همراه غذا میل نکنید و به عنوان یک وعده مجزا همراه با مصلحات) نعنا، آویشن و ..(مصرف کنید.
- غذاهای تند، پرادویه و خیلی ترش نخورید.
- یخ در آب نیندازید. آب را بطور غیر مستقیم خنک کنید.
- آب یخ را در این مواقع ننوشید: بین غذا یا بلافاصله پس از غذا، در حالت ناشتا، بعد از ورزش، بعد از نزدیکی، بعد از حمام، بین خواب و بعد از خواب، بعد از میوه ها بخصوص هندوانه، خربزه و انگور
- آمیزش جنسی:
- در آمیزش جنسی افراط و تفریط صورت نگیرد. نزدیکی هر سه شبانه روز یک مرتبه مناسب است.
- از نزدیکی در گرسنگی یا با معده پر از غذا و آب و در زمان استرس و ناراحتی خودداری کنید.
- آمیزش با میل و رغبت واقعی و با آمادگی قبل از آن باشد. رسیدن به ارگاسم (اوج لذت جنسی) در زن و همزمانی انزال در مرد و زن اهمیت زیادی دارد.
- افرادی که دیابت ندارند بهتر است پس از نزدیکی اندکی آب عسل یا شیر با عسل بنوشند.
ب- بررسی سلامت اعضای بدن:
طب ایرانی، باروری سالم را نتیجه صحت عملکرد اعضای مختلف بویژه مغز، قلب و کبد، معده، کلیهها و اندام های تناسلی می‌داند و تولید منی و نطفه در سلامت این اعضا تضمین شده است. بنابراین بررسی و تقویت عملکرد اعضای بدن پیش از اقدام به بارداری در زوجین از اهمیت زیادی برخوردار است.
- توصیه‌های غذایی برای تقویت اعضای مهم در فرزند آوری
- تقویت رحم و تخمدان ها:
- افزایش مصرف خورشت به، سیب و هویج، ماش پلو، آب سیب و آب هویج طبیعی یا هویج پخته، مربای سیب، مربای به، مربای زردک یا هویج[1]
- افزایش مصرف سبزیجات با برگ سبز و انواع جوانه‌ها
- استفاده بیشتر از غذاهای رطوبت‌بخش و مقوی مانند: حریره بادام، شله زرد، شیر برنج، فرنی با آرد برنج، نخودآب، زرده تخم مرغ
- کاهش مصرف گوشت‌های دیرهضم مانند گاو و شتر
- کاهش مصرف غذاها و میوه‌های ترش و کال، ترشیجات و سرکه، ماست و دوغ زیاد، گوشت‌های دیرهضم مانند گاو و شتر، بادنجان، عدس و کلم زیاد، چای پررنگ و قهوه و نسکافه غلیظ، غذاهای صنعتی و کارخانه‌ای زیاد. غذاهای مانده و نمک سود شده، سیر و پیاز خام، گوجه و خیار بویژه در فصل سرد سال
- تقویت مغز:
- افزایش مصرف میوه‌های خوشبو مثل سیب و به
- افزایش مصرف بادام به صورت شیر بادام و حریره یا فرنی، انجیر
- افزایش مصرف زیتون و روغن زیتون همراه غذا
- افزایش مصرف غذاهایی مانند: کباب با نان گندم خوب، هلیم با گوشت بره، گوشت پرندگان پخته شده با نخود و خوش عطرشده با زعفران و گلاب و دارچین، افزودن سیب درختی و به به غذا
- توصیه به استفاده از نوشیدنی جلاب (ترکیبی از آب، گلاب و زعفران حداکثر 3 لیوان در روز)
- کاهش مصرف غذاهای نفاخ مانند حبوبات خیس نشده، سیر و پیاز خام و ترشی ها
- تقویت قلب:
- توصیه به انتخاب میوه به عنوان میان وعده مانند سیب، به، گلابی، انار و لیمو به صورت تازه، پخته یا رب
- استفاده از نوشیدنی‌هایی مانند شربت[2] لیمو، سیب، به، انار و نعنا و جلاب، افزودن گلاب و عرق بیدمشک به نوشیدنی ها
- افزایش مصرف غذاهای لطیف و خوش هضم مانند گوشت بره یا گوسفند یا به صورت عصاره در بدن های ضعیف، بلدرچین، زرده تخم مرغ به همراه ادویه زعفران
- افزایش مصرف سبزیجات همراه غذا به‌ویژه نعنا و ریحان
- تقویت کبد:
- توصیه به انتخاب میوه و خشکبار به عنوان میان وعده از جمله انار، سیب، مویز، انجیر، بادام، فندق، پسته، عناب
- توصیه به خوردن غذاهای زودهضم، معطر و افزودن ادویه جات با گرمای متعادل
- کاهش نوشیدن آب سرد به ویژه ناشتا یا همراه غذا
- خودداری از پرخوری، درهم‌خوری (خوردن چند مدل غذا در یک وعده با هم) و برهم‌خوری (خوردن پشت سر هم بدون رعایت زمان لازم برای هضم).
کاهش مصرف غذاهای غلیظ و دیرهضم مانند گوشت گاو و انواع غذاهای خمیری و رشته‌ای